L’inconscient, un món desconegut que condiciona la nostra vida.
La persona humana, des del naixement fins a la mort, té una vida mental, interior, que és dinàmica, amb forces psíquiques que estan en constant moviment, i que intenten sortir cap enfora i projectar-se en el viure diari. En gran mesura els nostres comportaments estan determinats internament per experiències, motivacions, pors, que no sempre coneixem.
En aquest article parlarem de les dificultats personals i socials que tots tenim a l’hora de viure amb goig i alegria una vida autèntica. Ho farem amb l’ajuda de la psicologia profunda que va iniciar S. Freud a finals del segle XIX. Una de les seves grans descobertes va ser la de l’inconscient humà. Aquell món interior, desconegut i irracional que influencia moltes de les nostres conductes, i que no sempre tenim prou en compte a l’hora de prendre decisions. És per això que intentarem "fer conscient" la influència del nostre món inconscient a l´hora de plantejar-nos el propi creixement i les relacions humanes.
L´inconscient condiciona la nostra vida.
En els diferents àmbits de la nostra vida, les persones ens relacionem amb els altres partint de la base que tothom és lliure per escollir, fer i dir el que cregui convenient i que si alguna cosa no la fa o no la diu és que no vol. Creiem que la coherència entre el dir i el fer és un valor que tothom pot viure, i per al qual només cal un mínim de voluntat.
Aquesta manera lògica i coherent de pensar és molt pròpia de la persona humana, i és la que permet que la nostra societat funcioni amb un mínim d'ordre, i de respecte mutu. Però, per un altre cantó, no és difícil adonarse que només amb bones intencions i ganes de ser coherents no n'hi ha prou, i que moltes vegades fem el contrari d’allò que havíem dit o pensat.
S. Freud, pare de la psicoanàlisi i de la psicologia dinàmica, va adonar-se que la persona no sempre pot canviar els seus hàbits de conducta, idees obsessives i pors per més que ho intenti una i mil vegades. Va arribar a postular i descobrir l'existència d'una part no conscient de la persona, que la voluntat no controla i que té una incidència directa en el seu viure. És el que s'anomena l'inconscient.
L’inconscient no és un bagul de records d'allò viscut i oblidat, sinó un conjunt de forces dinàmiques que directament o indirecta dirigeixen el nostre comportament. Són impulsos, emocions i experiències viscudes que van ser rebutjades al món inconscient, sense que la persona se n’adonés.
Reconèixer i acceptar l'existència de l’inconscient, i que aquest condiciona el nostre actuar i pensar, és una ferida per al narcisisme humà, una ferida per a l'ésser humà que creu dominar-ho tot. No tot el nostre actuar és objectiu, coherent i raonable. Hi ha moltes situacions en el viure diari que són aparentment incomprensibles, i que són com la punta d'un iceberg, com la manifestació externa d’un món interior desconegut que està sempre actiu i que no controlem. Posarem alguns exemples de situacions il·lògiques i incomprensibles que no tenen una explicació coherent i racional:
1- Tenir lapsus, oblits no volguts, totalment involuntaris des d’un punt de vista conscient.
2- Reaccionar d'una manera violenta davant de certes persones i situacions, sense que un mateix sàpiga per què.
3- Caure una i mil vegades en la mateixa pedra, i adonar-se que per més que un vulgui no és capaç de canviar.
4- Tenir pors irracionals i sense sentit, que la persona reconeix com a tals, però que no sap com deslliurar-se'n: por d'anar amb avió, por dels gossos, de la foscor, dels llocs tancats, etc.
5- Creure que una persona és bona i ho fa tot bé, encara que tothom et demostri el contrari. O a l'inrevés, per més que et parlin bé d'una persona, a tu et cau malament, encara que no hagi fet res de dolent.
6- Ser molt sensible a qualsevol broma o comentari, per més que sàpigues que no hi ha mala intenció.
7- Defensar la integració dels magrebís, i dels gitanos, i en canvi no voler que visquin en la mateixa escala que nosaltres, o vagin a l'escola amb els nostres fills.
8- Estar convençut de la importància de les relacions familiars, del silenci o... i a l'arribar a casa el primer que fas es posar la TV o la ràdio i no fer res del que t’havies proposat.
9- Viure una ambivalència de sentiments d'amor i odi, vers persones tan properes com la parella, els pares, els fills...
Aquestes i altres situacions ens poden fer sentir malament i desanimar-nos, i la nostra autoestima disminuir quan ens adonem que volem canviar i no podem, per més que ho intentem una i altra vegada. Com puc dir que sóc un/a professional de la salut, o una persona atenta als altres si de seguida m'enfado i només penso en mi mateix/a? Com puc dir que estimo els de casa o els del treball si em discuteixo o salto per no res?
Si fem judicis de valor del nostre dir i actuar sense tenir en compte el món inconscient, fàcilment ens sentirem poca cosa, o ens culpabilitzarem amb nosaltres mateixos/es. Al cap d’un temps i després d'haver provat diverses solucions sense èxit, ens sentirem malament i una mica desencisats. Però si admetem que el nostre món intern no només està format per l'aspecte conscient i racional d'actuar, sinó que hi ha una instància o món desconegut anomenat inconscient que no controlem, acceptarem més fàcilment que el nostre viure sigui "lògicament" incoherent. Incoherent en el sentit que hi ha formes nostres d'actuar que no sempre responen, tal i com hem vist en els exemples anteriors, a criteris de coherència objectiva, ni a causes clares i controlables. Això ens pot ajudar a no ser tan durs i crítics amb el nostre actuar i acceptar de bon grat que les solucions no sempre són fàcils ni ràpides.
Acceptar l’inconscient vol dir també estar disposats a empassar-nos el nostre orgull narcissista, el creure que nosaltres tot ho fem bé o que no necessitem ajuda.
Característiques de l’inconscient:
Per entendre millor el perquè del que acabem de dir, cal que comentem el que són les característiques de funcionament del nostre món inconscient:
1- L’inconscient sempre intenta alliberar tensions i cercar el màxim de satisfacció, sense tenir en compte allò permès personalment i moral. Ex.: tenir ganes de menjar un pastís encara que sàpigues que et va malament.
2- No té en compte ni el temps ni l'espai. En els moments més inesperats podem tenir sentiments d'ansietat, por, o gelosia, i no saber per què, ni d'on venen. Exemples del que diem són els somnis, on es barregen molts fets i vivències que aparentment no tenen cap relació.
3- No hi ha principi de contradicció. Hom pot voler i rebutjar a la vegada una mateixa cosa o persona. Ex.: voler anar a veure un malalt i mai no trobar el temps...
4- En el nostre món inconscient el dubte no existeix, i, difícilment es pot canviar amb raons objectives el que es viscut com una certesa. Podria ser-ne un exemple, l'estar convençut que no serveixo per una cosa o que ho faig malament encara que tots em diguin que està bé.
5- L’inconscient és indiferent a la realitat externa. Un exemple aproximatiu seria el de distreure's i pensar en les vacances en el moment que estàs atenent a una persona que pateix..
6- El nostre inconscient té emmagatzemades moltes situacions i afectes que van ser viscuts fa temps, que la memòria no té registrats i que es poden reviure espontàniament sense que hom sàpiga com i perquè.
Avantatges de "conèixer" l’existència de l’inconscient.
Quan la persona s’adona que a dintre seu hi ha un món inconscient que no domina ni coneix però que té conseqüències clares en el seu actuar diari, pot plantejar-se amb més sinceritat i realisme la seva vida i la seva tasca.. Pot ser més lúcid a l'hora de prendre decisions, i viure amb més confiança les relacions personals.
Tot seguit comentarem algunes de les "avantatges" que el coneixement i acceptació del món inconscient té:
1- Esdevé més fàcil admetre els errors propis i dels altres
2- Es compren millor la incoherència i el sense sentit d’algunes conductes
3- El perdó i la reconciliació esdevenen més autèntics i realistes. Quan a una persona se li ha fet mal i se sent ferit/da profundament, no pot tenir una relació normal amb l’altra tot i que faci el propòsit de perdonarla. Els sentiments i el seu món s’han vist afectats i no els pot modificar fàcilment per més bona voluntat que hi posi. Cal donar-se temps, admetre el dolor i la desorientació soferta, i un cop aquest estigui més apaivagat i elaborat, es podrà parlar de reconciliació i perdó sincer.
4- No escandalitzar-se massa quan hom s’adona que té sentiments negatius vers les persones que més estima. Tal i com hem comentat abans, en l’inconscient no hi ha el principi de contradicció i puc estimar i odiar a la vegada una mateixa persona.
5- Entendre millor el funcionament mental. En el nostre món intern hi ha lluites entre normes morals i desitjos inconfessables que pugnen per sortir a l'exterior i ser satisfets. No és estrany que una persona pugui tenir fantasies vegonyoses tant a nivell eròtic, com d'agressivitat, o de destrucció, que no controla amb la voluntat, i que l'horroritzen només pensar-hi.
6- Comprendre i acceptar millor que en certs moments una persona vulgui aïllar-se, o fins i tot ens pugui rebutjar. En la mort de persones estimades, o en situacions molt dures, un pot culpar als altres del que li passa i queixar-se amargament. Fins i tot arribar a dir: “tot és una merda, la gent una porqueria i la vida no té cap sentit". I aquesta reacció que podria interpretar-se com un menyspreu i rebuig de tot i de tots, en una situació de dolor i tensió interna pot ser sana i alliberadora, i de gran ajuda per elaborar el dol de la pèrdua.
Algunes notes per a una vida interior integrada.
En aquest escrit hem presentat de manera breu i amb molts exemples la relació i incidència que té el món mental i interior en la nostra vida. No és difícil adonar-se que una vida psicològica i mental sana és de gran ajuda i, ens atreviríem a dir que és bàsica per a una vida autèntica i unes relacions satisfactòries.
La relació amb els altres i la imatge mental que tenim d'ells/es no és fruit només de l’educació rebuda o dels consells que ens han donat a casa quan érem petits. Moltes experiències viscudes al llarg de la vida i que la persona no recorda ni té presents, han incidit i ajudat a crear la pròpia manera de relacionar-se amb els altres, de com els veiem, i de com ens n’hem de protegir. És per això que, en la nostra relació amb els altres no hem de perdre de vista els sentiments i lluites internes que hi ha dintre nostre, i ens cal reconèixer i acceptar les tensions o pors més o menys conscients.
Els nostres sentiments són com són i no els podem canviar fàcilment pel sol fet de posar-hi bona voluntat i molt d'interès. Màxim podrem tapar-los i temporalment oblidar, però poden tornar a surar en el moment menys pensat, i sentir-nos una i altra vegada desconcertats i avergonyits. Llavors cal que ens atrevim a reconèixerlos i acceptar-los com a tals, i si és possible entendre i comprendre què ens estant dient. Els sentiments i emocions en si mateixes no són ni bones ni dolentes. El que sí pot ser objecte del judici moral és la conducta, l'ús que fem dels sentiments i les conseqüències que se’n poden derivar: paraules, fets, actituds, agressions, etc.
L'acceptació del tarannà i manera de funcionar del món ens ajudarà molt a no creure que tot el que sentim i ens surt de dins és bo. La vida, la realitat humana és molt més rica i complexa que allò que la persona sent en un moment donat. L'espontaneïtat i la sensualitat no poden ser el centre del nostre viure, si no volem enganyar-nos i perdre llibertat i sensibilitat vers els altres. En altres paraules, els sentiments ens poden fer una mala passada si els separem de la nostra capacitat de pensar i raonar.
El que més ens ajuda en el creixement humà és la confiança en una altra persona, amb qui poder compartir allò que ens passa en la nostra relació amb els altres i amb un mateix. L'acceptació incondicional per part d'una altra persona que no ens judica ni ens castiga ens ajuda a copsar i fer front a aquelles tensions i pors que no sabíem com dominar. Només una relació personal plena de confiança i respecte ens permetrà reconèixer i acceptar les pròpies limitacions, errades i dolenteries, aquells sentiments i desitjos més inconfessables i amagats que tenim. En poques paraules: acceptar-nos tal com som.
La vida interior que tots tenim no és només un conjunt de forces psíquiques que afecten el nostre comportament, sinó que és també una font de creativitat i imaginació molt notable, inspiradora d'artistes, de literats, i de persones sensibles i solidàries. Del nostre món interior brollen les ganes de viure i d'estimar més sinceres i autèntiques, que ens ajuden a copsar i reconèixer el que hi ha de positiu en la vida.
Resumint, una vida adulta i saludable té molt a veure amb el coneixement i acceptació “conscient” del nostre món intern i de com afecta les relacions i actituds de cada dia, per tal de “no ser uns inconscients i deixarnos enganyar". Tot això té relació amb al principi de plaer i de mínim esforç amb el que tots venim al món, i que no té en compte la realitat que ens envolta. Serà a través de l’escolta dels altres i d’un mateix, d’aturarse i reflexionar, que ens coneixerem millor i distingirem més clarament d’on venen i a on ens porten els nostres desitjos, pors i il.lusions.
Eduard Fonts, psicòleg.